Badania wątroby - próby wątrobowe, badania serologiczne i obrazowe
Wątroba pełni w organizmie szereg istotnych funkcji. Badania wątroby z krwi oraz badania obrazowe pozwalają na dokładną ocenę pracy narządu, zatem warto wykonywać je regularnie. Wskazaniem do oznaczenia prób wątrobowych czy USG wątroby jest m.in. niestrawność, wzdęcia,wzrost objętości brzucha, zażółcenie skóry, brak apetytu.
Próby wątrobowe
Najczęstszymi badaniami wykonywanymi w celu oceny pracy wątroby są tzw. próby wątrobowe, wśród których wyróżniamy:
- aminotransferazę alaninową AlAt
- aminotransferazę asparaginianową AspAt
- gammaglutamylotranspeptydazę GGTP
- fosfatazę zasadową ALP
- bilirubinę
Pierwsze cztery to enzymy wewnątrzkomórkowe, które uwalniane są do krwi w efekcie uszkodzenia komórek wątrobowych (hepatocytów). Z kolei bilirubina to barwnik powstały z rozpadu hemoglobiny, który w wątrobie jest sprzęgany z kwasem glukuronowym i wydalany z żółcią.
Kiedy badać próby wątrobowe?
Oznaczenie poziomu enzymów wątrobowych warto wykonywać regularnie, np. raz w roku podczas profilaktycznych badań krwi. Istnieją jednak objawy, które powinny skłonić do szybkiego skontrolowania prób wątrobowych.
Najważniejsze wskazania do badania wątroby to:
- bóle brzucha
- nudności i wymioty
- wzrost obwodu brzucha
- ciemny mocz i odbarwiony stolec
- zażółcenie skóry i błon śluzowych (żółtaczka)
- przewlekłe zmęczenie
- przewlekłe stosowanie leków
- nadużywanie alkoholu
- ból w podżebrzu
- spadek libido i impotencja
- ginekomastia u mężczyzn
- krwawienia z nosa
- zaburzenia cyklu miesięcznego u kobiet
Badanie prób wątrobowych wykonuje się także kontrolnie w przebiegu rozmaitych schorzeń narządu.
Jak przygotować się do badania prób wątrobowych?
Enzymy wątrobowe oznaczane są w próbce krwi żylnej pobranej na czczo. Do laboratorium należy zgłosić się rano, na czczo, czyli około 12 godzin od ostatniego posiłku. W dniu poprzedzającym badanie dobrze jest unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz spożywania alkoholu i ciężkostrawnych, tłustych posiłków.
Interpretacja prób wątrobowych
Wyniki prób wątrobowych powinny być interpretowane według zakresu wartości podanych na wydruku z laboratorium.
Wzrost poziomu enzymów wątrobowych może wskazywać na rozmaite nieprawidłowości dotyczące wątroby. Ponadto wzrost poziomu tych enzymów może ponadto towarzyszyć przyczynom pozawątrobowym.
Niewielki wzrost aminotransferaz oznacza wzrost do 5 razy powyżej górnej granicy normy, wzrost umiarkowany - od 5 do 15 razy, a wysoki rozumiany jest jako co najmniej 15-krotność górnej granicy normy.
Oto interpretacja podwyższonego poziomu poszczególnych prób wątrobowych:
Aminotransferaza alaninowa AlAt
- znaczny wzrost poziomu AlAt towarzyszy wirusowemu zapaleniu wątroby oraz toksycznemu uszkodzeniu wątroby
- umiarkowany wzrost AlAt wskazuje na przewlekłe zapalenie wątroby, cholestaza, marskość wątroby
- niewielki wzrost AlAt może sugerować stłuszczenie wątroby, polekowe uszkodzenie wątroby, guzy czy cholestazę (zastój żółci)
- pozawątrobowe przyczyny zwiększenia AlAt to hemoliza, miopatie oraz choroba Wilsona
Aminotransferaza asparaginianowa AspAt
- znaczny wzrost poziomu AspAt wskazuje na wirusowe zapalenie wątroby lub toksyczne uszkodzenie wątroby
- umiarkowany wzrost poziomu AspAt może towarzyszyć cholestazie, marskości wątroby lub przewlekłemu zapaleniu wątroby
- niewielki wzrost AspAt sugeruje zapalenie dróg żółciowych, uszkodzenie polekowe wątroby lub guzy wątroby
- pozawątrobowe przyczyny wzrostu AspAt to dystrofia mięśniowa, zawał serca, mononukleoza zakaźna, hemoliza
Wskaźnik de Ritisa
Ponieważ aminotransferazy są enzymami narządowo nieswoistymi, a ich poziom może korelować z obecnością rozmaitych schorzeń wątroby i przyczyn pozawątrobowych, w interpretacji wyniku pomocny może być tzw. wskaźnik de Ritisa.
Jest to stosunek poziomu aminotransferazy asparaginianowej do alaninowej. I tu ważna uwaga - może być on obliczony przy podwyższonym poziomie aminotransferaz, ale wzrost ten powinien być umiarkowany (do 5-krotności górnej granicy normy).
Prawidłowa wartość wskaźnika to około 1. Wartości powyżej 1 sugerują toksyczne uszkodzenie wątroby (polekowe lub poalkoholowe), marskość, nowotwory lub ostrą cholestazę. Z kolei pozawątrobowe przyczyny zwiększenia wartości wskaźnika de Ritisa to hemoliza oraz choroby mięśni szkieletowych.
Obniżony wskaźnik de Ritisa (przyjmujący wartość poniżej 1) sugeruje:
- ostre lub przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby
- hemochromatozę
- stłuszczenie wątroby
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby.
Gammaglutamylotranspeptydaza
Gammaglutamylotranspeptydaza GGTP to enzym, którego wzrost kojarzony jest przede wszystkim z alkoholowym uszkodzeniem wątroby, a także zastojem żółci.
Wówczas zaobserwować można wzrost tylko GGTP lub wszystkich enzymów wątrobowych. Izolowany wzrost GGTP zaobserwować można w przebiegu pierwotnego stwardniającego zapalenia dróg żółciowych.
GGTP uznawana jest za najczulszy biochemiczny wskaźnik pracy wątroby i nawet niewielkim zaburzeniom pracy narządu towarzyszy wzrost GGTP. Oznacza to, że prawidłowy poziom GGTP pozwala z dużym prawdopodobieństwem wykluczyć schorzenia wątroby.
Fosfataza zasadowa ALT
Fosfataza zasadowa, podobnie jak aminotransferazy jest enzymem nieswoistym narządowo, zatem wzrost wartości tego parametru może wynikać zarówno z zaburzeń pracy wątroby, jak i innych narządów.
Wątrobowe przyczyny wzrostu ALT to cholestaza, wirusowe zapalenie wątroby, marskość, toksyczne uszkodzenie miąższu narządu.
Ponadto wysoka fosfataza zasadowa może towarzyszyć chorobom kości, takim jak krzywica, złamania, osteoporoza, choroba Pageta.
Kolejne przyczyny to niewydolność nerek, mononukleoza, a także stosowanie niektórych leków (beta-blokerów, leków przeciwdrgawkowych, cefalosporyn).
Bilirubina
Bilirubina oznaczana jest obok enzymów wątrobowych jako składowa prób wątrobowych. Podwyższony poziom tego związku może wskazywać na zaburzenia pracy wątroby, ale możliwe są także inne przyczyny. Jak zatem rozpoznać, czy to chora wątroba powoduje wzrost bilirubiny we krwi?
Bilirubina we krwi występuje w dwóch postaciach: jako bilirubina pośrednia oraz bezpośrednia. Bilirubina pośrednia (niezwiązana) to postać barwnika uwalniana z rozpadających się krwinek czerwonych, która transportowana jest do wątroby.
Tu bilirubina podlega połączeniu z kwasem glukuronowym, tworząc bilirubinę sprzężoną (bezpośrednią). W takiej postaci bilirubina jest wydalana wraz z żółcią do światła jelita cienkiego.
Najczęściej we krwi oznaczany jest poziom bilirubiny całkowitej, na którą składają się dwie omówione frakcje, czyli bilirubina pośrednia i bezpośrednia. Taki wynik powinien skłonić do oznaczenia poszczególnych frakcji.
Zaburzeniom pracy wątroby towarzyszy wzrost bilirubiny bezpośredniej, gdyż wskazuje to na zaburzenia wydzielania żółci.
Może to towarzyszyć cholestazie, stanom zapalnym narządu czy marskości. Pozawątrobowy czynnik sprzyjający zwiększeniu wartości bilirubiny pośredniej to anemia hemolityczna.
Dodatkowe badania krwi na wątrobę
Poza próbami wątrobowymi, ocenie pracy wątroby służa także inne parametry. Jednym z nich jest albumina, czyli białko syntetyzowane przez wątrobę.
O zaburzeniach pracy wątroby może świadczyć spadek poziomu albuminy. Nieprawidłowo działający narząd syntetyzuje mniej tego białka. Taki wynik może pojawić się w przebiegu marskości czy wirusowego zapalenia wątroby.
Kolejne pomocne badanie to dehydrogenaza mleczanowa LDH. Enzym ten występuje we wszystkich komórkach ciała i uczestniczy w metabolizmie energetycznym. Wyróżnić można kilka izoform enzymu, oznaczonych symbolami LDH1-LDH5.
LDH1 i LDH2 występują w mięśniu sercowym, LDH3 to izoenzym obecny w płucach, LDH 4 - w nerkach, trzustce i łożysku, a lokalizacja LDH5 to wątroba i mięśnie szkieletowe.
Zazwyczaj oznaczany jest całkowity poziom LDH, obejmujący wszystkie wymienione frakcje. Wzrost całkowitego poziomu dehydrogenazy mleczanowej może wskazywać na zaburzenia pracy wątroby, gdyż narząd ten cechuje się wysoką aktywnością tego enzymu.
Wątroba jest narządem odpowiadającym za syntezę większości czynników krzepnięcia. Istotnym zaburzeniom pracy wątroby towarzyszy zmniejszenie syntezy tych związków, co przekłada się na zaburzenia krzepliwości krwi.
Dlatego pośredniej ocenie funkcji wątroby służą takie badania jak oznaczenie poziomu fibrynogenu, czyli białka uczestniczącego w procesie powstawania skrzepu.
Zbadać można także wartość czasu protrombinowego, zależnego od poziomu licznych czynników krzepnięcia. Wydłużenie czasu protrombinowego, czyli zwiększenie czasu potrzebnego na pojawienie się skrzepu może przemawiać za nieprawidłową praca wątroby.
Parametrami wartymi skontrolowania są także cholesterol całkowity i frakcje LDL, HDL i nieHDL oraz trójglicerydy. Wielu nieprawidłowościom w pracy wątroby towarzyszą zaburzenia lipidowe.
Markery wirusowego zapalenia wątroby
Badania w kierunku infekcji wirusowych wątroby pozwalają na zdiagnozowanie zakażenia wirusem wirusowego zapalenia wątroby, a także ocenę nabytej odporności na określone wirusy.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A
- oznaczenie przeciwciał klasy IgG i IgM przeciwko antygenom wirusa HAV (badanie anty-HAV IgG i anty-HAV IgM)
Wirusowe zapalenie wątroby typu B
- oznaczenie obecności antygenu HBs, pojawiającego się w pierwszej fazie infekcji (badanie HBsAg); w ostrym zapaleniu wątroby antygen HBs pojawia się we krwi około tygodnia od zakażenia i utrzymuje się przez około 5 miesięcy; w przewlekłym zapaleniu wątroby antygen obecny jest stale we krwi
- oznaczenie przeciwciał klasy IgG i IgM skierowanych przeciwko antygenowi rdzeniowemu wirusa HBV (badanie anty-HBc IgG i anty-HBc IgM)
- antygen HBe, pojawiający się w okresach nasilonej replikacji wirusa, a zatem - dużej zakaźności (badanie HBeAg)
- przeciwciała anty-HBs wskazujące na przebycie zakażenia wirusem WZW B lub przyjęcia szczepienia ochronnego
- badanie PCR wykazujące obecność DNA wirusa (HBV-DNA)
Wirusowe zapalenie wątroby typu C
- badanie PCR wykazujące obecność RNA wirusa (HCV-RNA)
- przeciwciała anty-HCV, wskazujące na przebytym kontakcie z wirusem
Wspomniane badania wykonywane są w próbce krwi żylnej, brak jest konieczności pobrania krwi na czczo.
Badania obrazowe wątroby
Doskonałym uzupełnieniem badań krwi są badania obrazowe wątroby. Najczęściej wykonywanym badaniem jest USG. Warto je wykonać wówczas, gdy pojawią się symptomy sugerujące zaburzenia pracy wątroby. Ponadto istotnym wskazaniem jest uzyskanie nieprawidłowych wyników prób wątrobowych we krwi.
USG wątroby pozwala wykazać szereg nieprawidłowości w obrębie narządu, w tym:
- stłuszczenie
- torbiele
- kamicę żółciową
- nowotwory
- marskość
- stany zapalne
- zwłóknienie miąższu
Aby uzyskać wiarygodny wynik badania, należy przygotować się w odpowiedni sposób do USG. W dniu poprzedzającym badanie należy stosować dietę lekkostrawną, wolną od produktów wzdymających. Natomiast w dniu badania najlepiej jest pozostać na czczo, a jeśli badanie wykonywane jest po południu, należy powstrzymać się od przyjmowania posiłków i płynów na 5 godzin przed wykonaniem USG.
Bardziej szczegółowe badania obrazowe wątroby to tomografia komputerowa, scyntygrafia, arteriografia czy badanie laparoskopowe. Warto wspomnieć jeszcze o elastografii, czyli badaniu pozwalającym na ocenę stopnia zwłóknienia narządu. Elastografia (Fibroscan) wykorzystuje specjalny aparat USG i uznawana jest za wiarygodną alternatywę dla inwazyjnej biopsji wątroby.
FibroTest i FibroMax
W celu oceny zwłóknienia wątroby stosowana była biopsja narządu, natomiast obecnie dostępne są nieinwazyjne alternatywy. Poza wspomnianą elastografią można wykonac badania krwi. Jednym z nich jest badanie FibroTest, polegający na oznaczeniu we krwi poziomu następujących parametrów:
- haptoglobiny
- alfa-2-makroglobuliny
- apolipoproteiny A1
- bilirubiny
- aminotransferazy alaninowej
- GGTP
Analiza poziomu tych parametrów pomaga ocenić stopień zwłóknienia narządu i aktywności zmian martwiczo-zapalnych w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby typu B lub C.
Kolejne nieinwazyjne badanie to FibroMax. Jest to szerszy wariant diagnostyczny niż FibroTest, obejmujący zarówno parametry oznaczane w tym teście, jak i parametry dodatkowe: glukozę, aminotransferazę alaninową, trójglicerydy i cholesterol. Ponadto uwzględniane są takie czynniki jak płeć, wiek, waga, wzrost.
Pobierz darmowego e-booka ze zdrowymi przepisami:
Komentarze0Dodaj komentarz