Anemia - mało czerwonych krwinek, dużo problemów

Anemia (niedokrwistość) to zaburzenie, w którego przebiegu dochodzi do spadku liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny. W efekcie tkanki obwodowe są niewystarczająco utlenowane.

Powoduje to występowanie szeregu objawów związanych z niedotlenieniem organizmu. W zależności od podłoża niedokrwistości wyróżnić można m.in. anemię z niedoboru żelaza, anemię megaloblastyczną, anemię chorób przewlekłych czy hemolityczną. Jakie są objawy anemii i jakie badania na anemię należy wykonać?

Co to jest anemia?

Jedną z najważniejszych funkcji krwi jest transport tlenu z płuc do wszystkich komórek ciała. Jet to podstawowa funkcja czerwonych krwinek, czyli erytrocytów. Możliwość wiązania cząsteczek tlenu wynika z zawartości w erytrocytach białka hemoglobiny.

Anemia definiowana jest jako spadek stężenia hemoglobiny Hb i krwinek czerwonych RBC poniżej dolnej granicy przedziału referencyjnego. Podczas interpretowania badania zawsze należy uwzględnić normy podane przez laboratorium na wyniku.

Poza wartością Hb i RBC istotnych informacji dostarczają także inne parametry układu czerwonokrwinkowego, w tym objętość krwinki czerwonej MCV, średnia zawartość hemoglobiny w erytrocycie MCH oraz średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie MCHC.

Uwzględniając poziom hemoglobiny, można wyróżnić kilka stopni nasilenia anemii:

- łagodna, przy poziomie hemoglobiny poniżej dolnej granicy normy, ale powyżej 10 g/dl

- umiarkowana, gdy hemoglobina mieści się w przedziale 8-10 g/dl

- ciężka, przy poziomie hemoglobiny w przedziale 6,5-7,9 g/dl

- bardzo ciężka, gdy poziom hemoglobiny jest niższy niż 6,5 g/dl.

Taka klasyfikacja anemii ma wpływ na to, jakie jest zalecane postępowanie lecznicze. Często wystarczy zmodyfikowanie diety i odpowiednia suplementacja, niekiedy jednak konieczne mogą być bardziej zaawansowane działania, np. transfuzja koncentratu krwinek czerwonych. Zawsze należy oczywiście zadbać o wyeliminowanie przyczyny anemii. 

Rodzaje anemii

Do obniżenia poziomu krwinek czerwonych oraz hemoglobiny może dojść na drodze wielu mechanizmów. Uwzględniając przyczyny prowadzące do rozwoju anemii, można wyróżnić kilka rodzajów niedokrwistości:

- z niedoboru żelaza

- megaloblastyczną

- hemolityczną

- pokrwotoczną

- syderoblastyczną

- chorób przewlekłych

- aplastyczną

Anemia z niedoboru żelaza jest konsekwencją niedoboru tego pierwiastka, rozwijającego się w efekcie zbyt niskiego spożycia żelaza wraz z dietą, zaburzeń jego wchłaniania, a także utraty żelaza z organizmu.

Czynniki sprzyjające rozwojowi tego typu anemii to m.in.:

- dieta uboga w żelazo

- popijanie posiłków kawą i herbatą, co zmniejsza przyswajalność żelaza

- infekcje pasożytnicze

- zakażenie bakterią Helicobacter pylori

- zapalenie śluzówki żołądka i jelit

- celiakia, alergie i nietolerancje pokarmowe

- choroba wrzodowa żołądka

- obfite krwawienia miesięczne

Dla anemii z niedoboru żelaza charakterystyczne jest występowanie krwinek czerwonych o zmniejszonej objętości. Są one określane mianem mikrocytów, a anemia z niedoboru żelaza - anemią mikrocytarną.

Kolejny typ anemii to anemia megaloblastyczna. Tego typu niedokrwistość cechuje się obecnością dużych krwinek czerwonych (megalocytów). W efekcie zaburzenia procesu dojrzewania krwinek czerwonych we krwi pojawiają się krwinki o większej objętości MCV.

Anemia megaloblastyczna pojawia się w efekcie niedoboru witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Podobnie jak w przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza, w przypadku witaminy B12 jej niedobór może być konsekwencją zbyt niskiej podaży, a także zaburzeń wchłaniania. Najważniejsze czynniki ryzyka rozwoju anemii megaloblastycznej to:

- niskie spożycie witaminy B12 (np. podczas stosowania diety wegetariańskiej)

- stan zapalny błony śluzowej żołądka

- stosowanie niektórych leków (metforminy, leków zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego)

- zakażenia pasożytnicze

- infekcja bakterią Helicobacter pylori

- alkoholizm

- SIBO

- choroba Leśniowskiego-Crohna

- niedobór czynnika wewnętrznego Castle’a.

Anemia hemolityczne to niedokrwistość rozwijająca się w efekcie nasilonego rozpadu krwinek czerwonych. Średni czas przeżycia erytrocytów to około 90 dni, natomiast pod wpływem działania rozmaitych czynników może dojść do skrócenia czasu przeżycia krwinek. 

Wrodzone przyczyny hemolizy obejmują m.in. wady w budowie błon komórkowych erytrocytów, enzymopatie i hemoglobinopatie (np. anemia sierpowata). Z kolei nabyte postacie anemii hemolitycznej mogą wynikać z:

- procesy autoimmunizacyjne

- niektóre infekcje (np. toksoplazmoza, babeszjoza, infekcje wirusowe)

- mechaniczne uszkodzenia erytrocytów przez sztuczne zastawki

- choroby wątroby i nerek

- powiększenie śledziony.

Kolejny typ anemii to niedokrwistość chorób przewlekłych. Może ona towarzyszyć wielu schorzeniom, w tym zakażeniom przewlekłym, nowotworom, chorobom autoimmunologicznym, stanom zapalnym jelit czy POChP. Za spadek produkcji krwinek czerwonych odpowiada wzmożona synteza cytokin prozapalnych.

Wyjątkowym rodzajem anemii jest anemia aplastyczna. Jest to w rzeczywistości konsekwencja spadku produkcji krwinek czerwonych w szpiku, z jednoczesnym niskim poziomem pozostałych linii komórkowych — leukocytów oraz płytek krwi.

Przyczyną jest istotne zaburzenie pracy szpiku kostnego, np. pod wpływem działania niektórych leków, narażenia na promieniowanie jonizujące lub niektóre substancje chemiczne (benzen, środki owadobójcze i chwastobójcze), niektóre infekcje wirusowe czy choroby autoimmunologiczne tkanki łącznej. 

Po czym można rozpoznać, czy ma się anemię?

Objawy anemii wynikają przede wszystkim z niewystarczającej ilości tlenu docierającego do komórek. Początkowo organizm adaptuje się do ograniczonego zaopatrzenia tkanek w tlen, dlatego stopniowemu pogłębianiu się anemii początkowo towarzyszy brak objawów. A gdy symptomy anemii już się pojawią, wówczas można zaobserwować:

- zmęczenie i senność

- pogorszenie pamięci i koncentracji

- kołatanie serca

- bóle i zawroty głowy

- bladość skóry i błon śluzowych

- męczliwość mięśni

- łamliwość paznokci

- nasilone wypadanie włosów

- duszności

- spadek apetytu

- częstsza zapadalność na infekcje

W przypadku anemii megaloblastycznej pojawiają się ponadto objawy neurologiczne, związane z niskim poziomem witaminy B12. Niedokrwistość z niedoboru B12 cechuje się występowaniem następujących objawów:

- zaburzenia smaku

- pieczenie języka

- parestezje (mrowienie, pieczenie), głównie w obrębie kończyn i języka

- zaburzenia wzroku

- niestabilny chód

- spadek napięcia mięśniowego

- drętwienie kończyn

- stany depresyjne

- wahania nastroju

- zaburzenia mowy

 Możliwe jest występowanie jedynie kilku ze wspomnianych objawów. Po ich pojawieniu się zalecane jest wykonanie odpowiednich badań w kierunku anemii.

Badania na anemię - jaką diagnostykę wykonać?

W celu zdiagnozowania anemii należy oznaczyć morfologię krwi. Jeśli badanie wykażę zbyt niski poziom hemoglobiny Hb i/lub erytrocytów RBC, stanowi to potwierdzenie niedokrwistości.

W dalszej kolejności konieczne jest oznaczenie poziomu żelaza i ferrytyny, a także witaminy B12, gdyż to pomaga określić przyczynę anemii.

Najczęściej spotykana jest anemia z niedoboru żelaza, w której przebiegu pojawia się obniżony poziom żelaza, a przede wszystkim- ferrytyny. Zachęcam do oznaczania poziomu tego białka razem z poziomem żelaza.

Samo badanie poziomu tego pierwiastka we krwi jest niewystarczające, gdyż parametr ten może podlegać wahaniom związanym m.in. z bieżącym spożyciem żelaza wraz z dietą czy suplementami. Ferrytyna jest bardziej stabilnym parametrem, obrazującym wielkość tkankowych zapasów żelaza.

I tu ważna uwaga dotycząca interpretacji wyniku ferrytyny: należy uwzględnić tzw. normę funkcjonalną. Zakres wartości prawidłowych ferrytyny jest bardzo szeroki, zatem wartości zbliżające się do dolnej granicy normy wskazują wyczerpywanie tkankowych zapasów żelaza. Dlatego minimalny poziom ferrytyny to co najmniej 50, a wartość optymalna to co najmniej 100.

Aby ocenić, czy przyczyną anemii jest niedobór witaminy B12, należy oznaczyć jej poziom we krwi. O tym, jak najlepiej to zrobić opowiadam w tym odcinku:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dodam jeszcze, że norma funkcjonalna dla witaminy B12 to minimum 500. Mamy zatem sytuację podobną jak w przypadku interpretacji poziomu ferrytyny- niekiedy poziom mieszczący się w zakresie wartości referencyjnych może być niewystarczający dla sprawnego funkcjonowania organizmu.

Poziom ferrytyny i witaminy B12 badany powinny być także wtedy, gdy parametry morfologii (RBC, Hb) są prawidłowe, ale pojawiają się objawy anemii. 

Ponadto dobrze jest zwrócić uwagę na parametr MCV, określający objętość krwinki czerwonej. Gdy parametr ten zbliża się do dolnej granicy normy lub ją przekracza, wówczas wskazuje to na obecność erytrocytów mikrocytarnych.

Jest to zmiana charakterystyczna dla niedoboru żelaza. Z kolei podwyższona wartość MCV świadczy o obecności erytrocytów makrocytarnych w przebiegu anemii z niedoboru witaminy B12.

Aby określić typ anemii w oparciu o podstawowe parametry morfologii, warto skorzystać z poniższej podpowiedzi:

DIAGNOSTYKA RÓŻNICOWA ANEMII

OZNACZANY PARAMETR KRWI	ANEMIA Z NIEDOBORU ŻELAZA	ANEMIA MEGALOBLASTYCZNA	ANEMIA HEMOLITYCZNA	ANEMIA CHORÓB PRZEWLEKŁYCH
Hemoglobina Hb	obniżona	obniżona	obniżona	obniżona
Liczba krwinek czerwonych RBC	obniżona	obniżona	obniżona	obniżona
Objętość krwinki czerwonej MCV	obniżona	podwyższona	w normie lub podwyższona	obniżona
MCH i MCHC	w normie lub obniżone	w normie lub podwyższone	w normie	w normie lub obniżone
Liczba płytek krwi PLT	w normie lub podwyższone	w normie lub obniżone	w normie	w normie
Liczba białych krwinek WBC	w normie	w normie	w normie	w normie
RDW	w normie lub podwyższone	w normie lub podwyższone	w normie lub podwyższone	w normie lub obniżone

Leczenie anemii

Jeśli zdiagnozowana zostanie anemia, leczenie zależy od jej przyczyny. Konieczne jest jej wyeliminowanie, a jednocześnie warto zadbać o zwiększenie podaży żelaza i/lub witaminy B12.

Co jesć przy anemii? Doskonałe źródła żelaza to zielone liście warzyw, zakwas z buraka, jaja, ryby, orzechy, pestki i nasiona. Z kolei witaminę B12 znaleźć można w jajach, rybach, mleku. Istotnym źródłem wspomnianych związków są także suplementy diety.

Nieleczona anemia prowadzi do pogłebienia nieprawidłowości w układzie czerwonokrwinkowym, co rzutuje na zaburzenie pracy wielu narządów i układów. Czy anemia jest groźna? Przy braku odpowiedniej terapii może dojść do rozwoju m.in. niewydolności serca, zaburzeń pracy układu nerwowego, spadku odporności. Dodatkowo anemia u dzieci przekłada się na zaburzenia rozwoju i wzrostu.