Lipidogram - nowe wytyczne 2024, jak je interpretować i co jeszcze zbadać?

Marek Skoczylas

Oznaczenie parametrów lipidogramu to jedno z najważniejszych i najczęściej wykonywanych badań krwi. Badanie to obejmuje oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji LDL (Low Density Lipoprotein), HDL (High Density Lipoprotein) i nieHDL oraz trójglicerydów TG.

W sierpniu 2024 roku Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej oraz Polskie Towarzystwo Lipidologiczne zaktualizowało wytyczne dotyczące diagnostyki zaburzeń lipidowych. Najistotniejsza zmiana dotyczy interpretacji wyniku trójglicerydów. Przyjrzyjmy się bliżej nowym wytycznym.

Dotychczas za prawidłowy poziom trójglicerydów uznawano wynik poniżej 150 mg/dl, czyli 1,7 mmol/l. Obecnie za wartość pożądaną uznaje się poziom mniejszy niż 100 mg/dl, co odpowiada 1,1 mmol/l.

Kolejna zmiana dotyczy cholesterolu LDL. Wielkość tej frakcji cholesterolu zazwyczaj obliczana jest z rozmaitych wzorów. Najczęściej stosowany jest wzór Friedewalda, w którym wykorzystać można wartość trójglicerydów wyrażoną w dwóch różnych jednostkach (mg/dl lub mmol/l):

LDL = TC – HDL – TG/5 [w mg/dl]

lub

LDL = TC – HDL – TG/2,2 [w mmol/l]

Użyte we wzorach skróty to: LDL — cholesterol frakcji LDL, HDL — cholesterol frakcji HDL, TC — poziom całkowitego cholesterolu, TG — poziom trójglicerydów.

Obecnie coraz częściej wspomina się o fakcie, że wzór ten opracowany został w latach 70-tych ubiegłego wieku i może być nieodpowiedni dla oceny zaburzeń lipidowych w dobie tak powszechnego ich występowania.

Ponadto wzór ten ma kilka istotnych ograniczeń. Najistotniejszym jest brak możliwości jego zastosowania przy wartościach trójglicerydów powyżej 200 mg/dl. Kolejne ograniczenia dotyczą ryzyka zaniżenia wyniku przy wartościach wyliczonych cholesterolu LDL niższych niż 70 mg/dl.

Wspomina się także o ograniczeniach zastosowania tego wzoru w przebiegu schorzeń mogących przebiegać ze zmianą składu cząsteczek lipoprotein, w tym cukrzycy, nadwagi, chorób wątroby i nerek, zespołu metabolicznego. Dlatego obecnie sugerowane jest wykorzystanie innego wzoru: Sampson-NIH. Wzór ten można wykorzystać zarówno przy niskich wartościach LDL, jak i wysokim stężeniu trójglicerydów. Alternatywnie można także wykorzystać wzór Martina-Hopkins.

Takie wzory są bardzo skomplikowane, zatem brak jest potrzeby dokładnego ich przedstawienia. Tym bardziej że wzory te są wykorzystywane wyłącznie przez laboratoria do obliczenia poziomu cholesterolu LDL i na szczęście brak jest potrzeby samodzielnego dokonywania obliczeń. Po co zatem poruszam kwestię nowego wzoru? Otóż dobrze jest dopytać w laboratorium, z jakiego wzoru korzysta placówka. Obecnie rekomendowane jest oznaczanie lipidogramu z wykorzystaniem nowych wzorów.

Oczywiście istnieje bezpośrednia metoda oznaczania poziomu frakcji cholesterolu LDL, jednak ze względów finansowych preferowaną metodą jest obliczanie wielkości tej frakcji.

Prawidłowy poziom cholesterolu LDL uzależniony jest od przynależności do poszczególnych grup ryzyka sercowo-naczyniowego i powinien wynosić:

poziom <115 mg/dl (3 mmol/l) - małe ryzyko sercowo-naczyniowe
poziom <100 mg/dl (2,6 mmol/l) - umiarkowane ryzyko sercowo-naczyniowe
poziom <70 mg/dl (1,8 mmol/l) - duże ryzyko sercowo-naczyniowe
poziom <55 mg/dl (1,4 mmol/l) - bardzo duże ryzyko sercowo-naczyniowe
poziom <40 mg/dl (1 mmol/l) - ekstremalne ryzyko sercowo-naczyniowe

W celu szacowania ryzyka sercowo-naczyniowego używana jest m.in. skala SCORE (Systematic Coronary Risk Estimation). Skala ta pozwala oszacować 10-letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych. W 2022 roku algorytm ten rozbudowano o model SCORE2 oraz SCORE-OP.

O ile model SCORE szacował jedynie ryzyko zgonu, o tyle SCORE2 umożliwia ocenę 10-letniego ryzyka zgonu oraz incydentów niezakończonych zgonem. Ponadto skala SCORE znajdowała zastosowanie dla osób w wieku 40-65 lat. Z kolei SCORE2 obejmuje osoby w przedziale wiekowym 40-69 lat, a w przypadku osób starszych stosowany jest model SCORE-OP (SCORE2-Older Persons).

Oto dokładne dane dotyczące szacowania ryzyka sercowo-naczyniowego:

KATEGORIE RYZYKA SERCOWO-NACZYNIOWEGO
RYZYKO	KRYTERIA	STĘŻENIA DOCELOWE LIPIDÓW I APO-B
bardzo duże	ChSN (choroba sercowo-naczyniowa) na podłożu miażdżycy udokumentowana klinicznie lub udokumentowana jednoznacznie na podstawie badań obrazowych (istotne blaszki miażdżycowe w koronarografii, USG tętnic szyjnych lub angio-TK tętnic wieńcowych) cukrzyca i rozpoznana ChSN na podłożu miażdżycy i/lub ciężkie powikłania narządowe, zdefiniowane jako: 1) eGFR (wielkość filtracji kłębuszkowej nerek)<45 niezależnie od albuminurii; 2) eGFR 45–59 i mikroalbuminuria (wskaźnik albumina/kreatynina 30–300 mg/g); 3) białkomocz (wskaźnik albumina/kreatynina >300 mg/g); 4) obecność mikroangiopatii w ≥3 różnych obszarach (np. mikroalbuminuria + retinopatia + neuropatia) ciężka przewlekła choroba nerek PChN (eGFR <30 albo eGFR 30–44 i wskaźnik albumina/kreatynina >30 mg/g)	LDL <1,4 mmol/l (<55 mg/dl)h i zmniejszenie stężenia wyjściowego o ≥50% (Wartość wyjściowa odnosi się do stężenia LDL u osoby nieprzyjmującej żadnych leków zmniejszających stężenie LDL; u osób, które przyjmują takie leki, należy oszacować, jakie było wyjściowe stężenie LDL (bez leczenia) na podstawie średniej skuteczności danego leku lub skojarzenia leków zmniejszających stężenie LDL) nie-HDL <2,2 mmol/l (<85 mg/dl) apoB <65 mg/dl
duże	cukrzyca bez ChSN na podłożu miażdżycy i/lub ciężkiego uszkodzenia narządowego, bez spełnionych kryteriów umiarkowanego ryzyka hipercholesterolemia rodzinna z istotnie zwiększonym stężeniem cholesterolu umiarkowana PChN (GFR 30–44 i wskaźnik albumina/kreatynina <30 mg/g lub eGFR 45–59 i wskaźnik albumina/kreatynina 30–300 mg/g, lub eGFR ≥60 i wskaźnik albumina/kreatynina >300 mg/g)	LDL <1,8 mmol/l (<70 mg/dl) i zmniejszenie stężenia wyjściowego o ≥50% (Wartość wyjściowa odnosi się do stężenia LDL u osoby nieprzyjmującej żadnych leków zmniejszających stężenie LDL; u osób, które przyjmują takie leki, należy oszacować, jakie było wyjściowe stężenie LDL (bez leczenia) na podstawie średniej skuteczności danego leku lub skojarzenia leków zmniejszających stężenie LDL) nie-HDL <2,6 mmol/l (<100 mg/dl) apoB <80 mg/d
umiarkowane	dobrze kontrolowana krótkotrwała cukrzyca typu 1 lub 2 (np. <10 lat), u osób powyżej 40 r.ż. , bez uszkodzeń narządowych i dodatkowych czynników ryzyka ChSN na podłożu miażdżycy	LDL <2,6 mmol/l (<100 mg/dl) nie‑HDL <3,4 mmol/l (<130 mg/dl) apoB <100 mg/dl

Warto pamiętać, że poza samym skontrolowaniem poziomu cholesterolu i jego frakcji czy trójglicerydów warto zainteresować się tzw. wskaźnikami aterogenności, zwanych także wskaźnikami miażdżycowymi. Te najważniejsze to:

stosunek frakcji LDL do HDL
wskaźnik Castelliego, obliczany jako stosunek cholesterolu całkowitego do cholesterolu LDL
wskaźnik osoczowy API, szacujący wzajemny stosunek cholesterolu LDL i HDL, trójglicerydów i cholesterolu całkowitego
stosunek apolipoproteiny apoB do apoA-I
stosunek cholesterolu LDL do apoB

Ponadto dobrze jest regularnie kontrolować poziom homocysteiny.

Pobierz darmowy fragment e-booka CHOLESTEROL:

Proszę, wpisz adres e-mail, na który wyślę plik.

Wyrażam zgodę na przetwarzanie danych osobowych w celu otrzymania wiadomości

Dane będą przetwarzane przez Purelab Marek Skoczylas, ul. Reformacka 6, 35-026 Rzeszów zgodnie z ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną oraz przepisami z zakresu ochrony danych osobowych w celu odpowiedzi na zadane pytanie, przesłanie materiałów informacyjnych, przekazania informacji o produktach i usługach lub przekazania informacji handlowej. Oświadczam, iż podanie przeze mnie danych osobowych jest dobrowolne oraz iż poinformowano mnie o prawie dostępu do moich danych osobowych, możliwości ich poprawiania oraz o prawie odwołania zgody w dowolnym momencie. Dane nie zostaną udostępnione podmiotom trzecim.

Pobieram