Kwas foliowy - na co pomaga, objawy braku i gdzie go szukać

Kwas foliowy - na co pomaga, objawy braku i gdzie go szukać
0

Kwas foliowy, czyli witamina B9 to jedna z najważniejszych witamin z grupy B. Jego prawidłowy poziom w organizmie warunkuje sprawne funkcjonowanie układu nerwowego i krwiotwórczego. Ponadto ma on kluczową rolę w zapewnieniu odpowiedniego rozwoju płodu.

Dlatego też kwas foliowy kojarzony jest przede wszystkim jako suplement rekomendowany kobietom w ciąży. Jednak w rzeczywistości o dostarczenie optymalnych ilości kwasu foliowego wraz z dietą i suplementami powinien zadbać każdy z nas.

Rola kwasu foliowego w organizmie

Kwas foliowy, kwas pteroilomonoglutaminowy, witamina B9, foliany... wszystko to są określenia dotyczące różnych form tego samego związku. Jako jedna z witamin z grupy B, kwas foliowy jest związkiem rozpuszczalnym w wodzie. 

W organizmie witamina B9 pełni liczne funkcje, warunkując przebieg licznych procesów metabolicznych oraz uprawniając pracę licznych narządów i układów. Jedną z najważniejszych funkcji folianów jest regulowanie przebiegu procesów podziałów komórkowych.

Poprzez uczestnictwo w syntezie kwasów nukleinowych DNA i RNA oraz aminokwasów, kwas foliowy promuje procesy podziału i wzrostu komórek. A procesy te zachodzą w organizmie cały czas. Mowa np. o procesach rozwoju i wzrostu, procesach regeneracyjnych, a także o fizjologicznej "wymianie" puli komórek, np. krwinek czy komórek nabłonkowych.

Kwas foliowy — podobnie jak pozostałe witaminy z grupy B — jest związkiem niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Wpływa na aktywność licznych neuroprzekaźników, takich jak kwas gammaaminomasłowy, serotonina czy dopamina. Wspomaga procesy pamięci, nauki i koncentracji.

Poza korzystnym wpływem na funkcje poznawcze związek ten warunkuje samopoczucie psychiczne. Utrzymywanie prawidłowego poziomu kwasu foliowego we krwi pozwala na zredukowanie ryzyka rozwoju depresji.

Ponadto wykazano, że foliany wykazują działanie neuroprotekcyjne, a takie działanie wynika z korzystnego wpływu kwasu foliowego na poziom homocysteiny.

Homocysteina to aminokwas powstający w efekcie przemiany metioniny. Kwas foliowy uczestniczy w procesie przekształcenia homocysteiny do metioniny. Sprawny przebieg tego procesu ma ogromne znaczenie, gdyż jego zaburzeniu towarzyszy kumulacja homocysteiny. A to może prowadzić do licznych komplikacji zdrowotnych.

Wysokiemu poziomowi homocysteiny towarzyszy większe ryzyko rozwoju procesów neurodegeneracyjnych, charakterystycznych dla choroby Alzheimera. Ponadto w przypadku zbyt niskiego poziomu kwasu foliowego, prowadzącego do hiperhomocysteinemii zwiększa się ryzyko rozwoju innych postaci depresji.

Zaburzenia w poziomie folianów i homocysteiny rzutują ponadto negatywnie na pracę układu sercowo-naczyniowego. Wzrasta wówczas ryzyko rozwoju miażdżycy i jej powikłań, w tym nadciśnienia, zawału serca, udaru mózgu, choroby niedokrwiennej. 

Jako silny przeciwutleniacz, kwas foliowy skutecznie neutralizuje wolne rodniki, może ograniczać uszkodzenia DNA oraz struktur komórkowych. Dodatkowo zwiększa aktywność enzymów antyoksydacyjnych.

Dzięki utrzymaniu optymalnego poziomu enzymów antyoksydacyjnych, a także glutationu i metioniny, kwas foliowy wykazuje działanie hepatoprotekcyjne. Oznacza to, że minimalizuje uszkodzenia jej miąższu i wspomaga procesy regeneracyjne.

Warto wspomnieć jeszcze dodatkowo o pożądanym wpływie folianów na płodność. Ta witamina poprawia parametry nasienia u mężczyzn, a u kobiet normalizuje cykl miesięczny, stojąc na straży regularnych owulacji.

Szczegółowego omówienia wymaga rola kwasu foliowego w rozwoju płodu. Ponieważ związek ma kluczowe znaczenie dla procesów podziałów komórkowych, które zachodzą intensywnie podczas rozwoju płodu, jest niezwykle istotnym elementem w profilaktyce wielu wad rozwojowych.

Kwas foliowy w ciąży

Kwas foliowy jest związkiem o bardzo istotnej roli w zapewnieniu prawidłowego rozwoju płodu. W szybko dzielących się komórkach rozwijającego się dynamicznie organizmu kwas foliowy warunkuje prawidłowy przebieg syntezy kwasów nukleinowych. Dzięki temu możliwe jest zachowanie niezakłóconego procesu podziałów komórkowych.

Ma to szczególne znaczenie na etapie kształtowania się cewy nerwowej, z której wkrótce wykształci się mózg i rdzeń kręgowy. Jeśli proces kształtowania się i zamykania cewy nerwowej zostanie zakłócony, skutkuje to rozwojem poważnych wad rozwojowych. Mowa m.in. o bezmózgowiu, przepuklinie mózgowej, przepuklinie mózgowo-rdzeniowej, przepuklinie oponowej lub rdzeniowej.

Jednym z najistotniejszych czynników ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej jest zbyt niski poziom kwasu foliowego w organizmie matki, odnotowywany na etapie kształtowania się cewy nerwowej. A szczególne grupy ryzyka niedoborów kwasu foliowego i wad cewy nerwowej to kobiety, u których występuje:

  • nadmierna masa ciała, wyrażana wartością BMI powyżej 30 kg/m2
  • cukrzyca typu 1 lub 2, zdiagnozowana przed ciążą
  • niewydolność nerek lub wątroby
  • schorzenie układu pokarmowego, przebiegające z zaburzeniami wchłaniania (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
  • farmakoterapia niektórymi lekami (sulfasalazyną, metforminą, metotreksatem, lekami przeciwpadaczkowymi)

Poza profilaktyką wad cewy nerwowej odpowiednia podaż kwasu foliowego w okresie okołokoncepcyjnym i w ciąży pozwala zredukować ryzyko porodu przedwczesnego, odklejenia łożyska, a także niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Kto jest najbardziej narażony na niedobór kwasu foliowego?

Odpowiednio zbilansowana dieta powinna w pełni pokryć dzienne zapotrzebowanie na kwas foliowy, które oszacowane zostało na 200 mikrogramów dziennie. Dotyczy to jednak w pełni zdrowych osób, u których brak jest udziału czynników zwiększających zapotrzebowanie na witaminę B9.

Jeśli jednak występują czynniki ryzyka niedoboru kwasu foliowego lub spożycie tego związku wraz z dietą jest niewystarczające, wówczas realnie wzrasta ryzyko obniżenia poziomu witaminy B9 w organizmie.

Zaburzenia wchłaniania kwasu foliowego mogą towarzyszyć stanom zapalnym żołądka i jelit, celiakii, niedokrwistości Addisona-Biermera, a także zakażeniu bakterią Helicobacter pylori oraz chorobom wątroby.

Istotnymi czynnikami zwiększającymi zapotrzebowanie na kwas foliowy są używki, czyli spożywanie alkoholu (zwłaszcza przewlekłe) oraz palenie papierosów. Ponadto na rozwój niedoboru kwasu foliowego mogą mieć niektóre leki, a zwłaszcza:

  • doustna antykoncepcja hormonalna, zaburzająca przemiany kwasu foliowego w organizmie
  • niektóre leki przeciwpadaczkowe
  • stosowane długotrwale leki przeciwbólowe, np. ibuprofen czy aspiryna
  • leki zmniejszające wydzielanie soku żołądkowego, których stosowaniu towarzyszy zaburzenie wchłaniania kwasu foliowego
  • antagoniści kwasu foliowego (sulfonamidy, metotreksat, trimetoprim)

Zwiększone zapotrzebowanie na kwas foliowy wykazują ponadto kobiety w okresie ciąży i laktacji, dziewczęta w okresie dojrzewania, a także osoby w podeszłym wieku.

Niedobór kwasu foliowego — objawy

Zbyt niski poziom kwasu foliowego wpływa na zaburzenie funkcjonowania wielu narządów i układów. Może m.in. dojść do rozwoju anemii, gdyż witamina B9 uczestniczy w procesie produkcji krwinek czerwonych w szpiku. Mowa o bardzo konkretnym typie niedokrwistości — anemii megaloblastycznej. Tym, co wyróżnia ją od innych anemii, jest obecność dużych krwinek czerwonych, czyli megalocytów.

Objawy niedoboru kwasu foliowego, wynikające z obecności anemii to m.in.:

  • osłabienie i senność
  • męczliwość mięśni
  • bladość skóry i błon śluzowych
  • nasilone wypadanie włosów
  • łamliwość paznokci
  • bóle i zawroty głowy
  • kołatanie serca
  • stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej i języka

Ponadto niedoborowi witaminy B9 towarzyszą liczne symptomy ze strony układu nerwowego. Jakie są neurologiczne objawy braku kwasu foliowego? Przede wszystkim zauważyć można pogorszenie samopoczucia psychicznego, mające postać rozdrażnienia, nerwowości, stanów depresyjnych i psychotycznych.

Obecne są problemy ze snem, a także pogorszenie pamięci i koncentracji. Charakterystyczne jest mrowienie i drętwienie kończyn, zaburzenia mowy i wzroku, niestabilny chód.

Ponieważ kwas foliowy uczestniczy w przemianach homocysteiny, zbyt niskiemu poziomowi witaminy B9 towarzyszy hiperhomocysteinemia. A za wysoki poziom tego aminokwasu uznawany jest za istotny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Może wówczas dojść do rozwoju miażdżycy, której objawy zależą w dużej mierze od lokalizacji zmian miażdżycowych. Może pojawić się m.in. duszność, kołatanie serca, chromanie przestankowe, czyli ból łydek podczas chodzenia, który ustępuje w spoczynku. Inne możliwe objawy miażdżycy to zaburzenia czucia, bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy.

Kwas foliowy w diecie

Zalecane dzienne spożycie kwasu foliowego określono na 200 mikrogramów. Podstawowym źródłem kwasu foliowego są produkty pochodzenia roślinnego, natomiast jego zawartość w produktach odzwierzęcych jest znacznie niższa. W czym jest dużo kwasu foliowego?

Za najbogatsze źródła kwasu foliowego w diecie uznawane są:

  • szpinak 
  • brokuły
  • brukselka
  • orzechy arachidowe
  • orzechy laskowe
  • kapusta włoska
  • ryż brązowy
  • kalafior
  • fasola
  • ciecierzyca
  • kiwi
  • pomarańcze
  • pieczywo pełnoziarniste
  • kasza gryczana
  • otręby pszenne
  • korzeń pietruszki
  • sery dojrzewające
  • jaja

Zwiększeniu przyswajania kwasu foliowego z diety sprzyja obecność innych witamin z grupy B. Natomiast alkohol i nikotyna zaburzają wchłanianie tego związku.

Badanie kwasu foliowego

Badanie poziomu kwasu foliowego we krwi warto wykonac wówczas, gdy pojawią się objawy sugerujące niedobór tej witaminy. Ponadto każda kobieta planująca ciążę powinna wykonać to badanie. Oznaczenie wykonywane jest w próbce krwi żylnej, pobranej na czczo. Oznacza to, że do laboratorium należy zgłosić się najwcześniej po 12 godzinach od ostatniego posiłku.

Jeśli stosowany jest suplement z kwasem foliowym, konieczne jest zaprzestanie jego zażywania na 3-4 dni przed badaniem.  

Ile powinien wynosić kwas foliowy? Norma to około 6-20 ng/ml, przy czym ostatecznej interpretacji należy dokonać w oparciu o przedział wartości referencyjnych podany przez laboratorium, w którym wykonywane jest badanie.

Kwas foliowy metylowany

Po spożyciu kwasu foliowego związek ten podlega cyklowi przemian metabolicznych, prowadzących ostatecznie do powstania aktywnej biologicznie postaci 5-MTHFR, czyli 5-metylotetrahydrofolianu. W procesie tym uczestniczy enzym reduktaza, warunkująca prawidłowy poziom aktywnej postaci kwasu foliowego. Jednak nawet u połowy Europejczyków stwierdzana jest obecność mutacji genu MTHFR.

Skutkuje to występowaniem enzymu o niższej aktywności, a to rzutuje na efektywność przemiany kwasu foliowego do 5-MTHFR. U osób z mutacją genu MTHFR poziom aktywnej postaci kwasu foliowego jest zbyt niski co pociąga za sobą rozmaite konsekwencje zdrowotne wynikające z niedoboru kwasu foliowego.

Podejrzenie mutacji MTHFR powinno pojawić się wówczas, gdy pomimo stosowania diety bogatej w kwas foliowy, poziom tego związku we krwi jest niski. Ponadto takiemu wynikowi badania krwi może towarzyszyć zbyt wysoki poziom homocyteiny, co pośrednio wskazuje na niedobór aktywnego folianu.

Warto dodać, że mutacji genu MTHFR towarzyszy ponadto zaburzenie przemian witaminy B12 do jej aktywnej postaci, czyli metylokobalaminy.

Aby potwierdzić obecnośc wspomnianej mutacji, zalecane jest wykonanie badania genetycznego. Taki test DNA warto wykonać w następujących sytuacjach:

  • utrzymujący się niedobór kwasu foliowego i/ lub witaminy B12
  • zbyt wysoki poziom homocysteiny
  • poronienia
  • występowanie wad cewy nerwowej w poprzednich ciążach
  • dodatni wywiad rodzinny w kierunku chorób zakrzepowo-zatorowych
  • występowanie mutacji MTHFR w rodzinie

Wykazanie obecności mutacji w genie MTHFR wymaga stosowania suplementy zawierającego aktywną postac kwasu foliowego, czyli 5-metylotetrahydrofolianu.

Nadmiar kwasu foliowego

Kwas foliowy jest związkiem rozpuszczalnym w wodzie, co oznacza, że jego ewentualny nadmiar usuwany jest z organizmu wraz z moczem. Brak jest zatem możliwości przyjęcia zbyt dużych ilosci tej witaminy wraz z dietą. Także suplementowanie optymalnych dawek tego związku jest uznawane za w pełni bezpieczne. 

Dla kwasu foliowego ustalono wartość UTL (Upper Tolerable Limit), czyli maksymalny dzienny poziom przewlekłego spożycia związku wraz z dietą i suplementację, który uznawany jest za bezpieczny, W przypadku witaminy B9 wielkość ta ustalona została na 1000 mikrogramów na dobę.

Pobierz darmowego e-booka ze zdrowymi przepisami:

Proszę, wpisz adres e-mail, na który wyślę plik.
Pobieram

Linki do opracowań naukowych:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554487/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8235569/

Powrót

Komentarze0
Dodaj komentarz

Musisz być zalogowany aby dodawać komentarze